Selekcija koza na mlječnost: praktični kriterijumi za male farme

Zašto sprovoditi selekciju?

Selekcija je važna stvar kako u intenzivnom, tako i u ekstenzivnom kozarstvu. Ona stvara preduslove za razvoj zdravog stada koje je oslobođeno od bolesti, uz to visoko produktivno i dobro prilagođeno tržišnim zahtjevima. Jedna od zapostavljenih prednosti odnosi se i na veću profitabilnost pri prodaji kvalitetnijih grla, a kojih u kozarstvu nema dovoljno.

Kako bi se izvela pravilna "mini" selekcija za manje farme koza, potrebno je imati kriterijume prema kojima farmeri biraju najkvalitetnija grla u stadu, ostavljaju ih za priplod, a kasnije koriste kao bazu preko koje opet vrše strogu selekciju i unapređuju stado.

Koji kriterijumi su najvažniji za pravilnu selekciju koza?

Prije nego što pređemo na nabrajanje kriterijuma, treba znati da je odabir mliječnih koza daleko složeniji od odabira grla za tov, sa većim brojem kriterijuma i samim tim težom procjenom kvaliteta grla. Pa ipak, uz malo truda, uz redovnu kontrolu i volju moguće je prilično lako odabrati pravo grlo za dalji rasplod i proizvodnju.

Kriterijum 1 - Količina mlijeka po laktaciji

Produktivnost se kod mliječnih koza iskazuje preko proizvodnje mlijeka. Tačna i dosledna evidencija predstavlja sve - preko nje se saznaje kolika je ukupna proizvodnja; kada ona pada, a kada raste, trajanje laktacije i slično.

Evidencija treba da bude detaljna i da obuhvata:

• broj muža na dnevnom nivou
• trajanje laktacije
• količinu mlijeka na dnevnom, mjesečnom i na nivou laktacije
• prosječnu mlječnost po danu (ukupna laktacijska/broj dana u laktaciji).

Ovo su osnovne i lako primjenljive praktične stvari koje se mogu izvesti i na manje opremljenim gazdinstvima. Za veće farme koriste se još i hemijske analize mlijeka, utrošak hrane po kg proizvedenog mlijeka, i druge komplikovanije praktične odnosno analitičke stvari.

Kriterijum 2 - Interval između jarenja

Drugi bitan kriterijum za manje farme koza odnosi se na interval između jarenja. Ovo je period koji prođe između dva jarenja, a što je kraći to je intenzivniji, više ekonomski isplativiji i samim tim većim dijelom poželjan. Ipak, ni previše kratak interval jarenja nije dobar, jer iscrpljuje grlo, može smanjiti količinu mlijeka u budućnosti i značajno skratiti životini vijek koze. Kod manjih farmi ipak kao glavna ostaje briga kako skratiti ovaj interval, jer se u praksi sreće dosta problema upravo zbog njegove prevelike dužine.

Potrebno je obratiti pažnju na sledeće:

• dobra koza je ona koja se jari svake godine bez problema
• broj dana između dva jarenja idealno bi bilo da bude 365 dana
• na visokoproduktivne koze naročito treba staviti akcenat, jer se on njih dobija najkvalitetnije potomstvo

3. Obim i oblik vimena

Jedna od prvih stvari koje na prvi pogled mogu ukazivati na mlječnost jeste obim vimena. Osim što ima kritičnu ulogu u predikciji same produktivnosti, vime može ukazivati na već postojeće ili predisponirane probleme sa kojima se koze mogu suočiti u budućnosti. Ovaj dio tijela je najvažniji za proizvodnju mlijeka, a kod mliječnih grla koza to je najvažniji dio generalno gledano.

Prilikom selekcija koza treba voditi računa o njegovom pravilnom položaju, obimu i poziciji u odnosu na zadnje noge i stomak. Poželjno je da vime bude simetrično sa izraženom mekanošću i izraženim, srednje dugim sisama.

Kod selekcije na mlječnost treba izbjegavati previsoko, viseće i vime tvrdo na dodir – teško je za mužu i sklono mastitisu.

4. Leđna linija i stav nogu

Kod izbora koza za selekciju na mlječnost obavezno se gleda i konstitucija. Ona mora biti što bolja kako bi se izbjegli zdravstveni problemi, problemi sa zglobovima i naposletku prijevremeno izlučenje životinja. Jedna od prvih tačaka koja se gleda kod konstitucije odnosi se na stav nogu i leđnu liniju.

Leđna linija mora biti ravna, bez ikakvih horizontalnih ili vertikalnih ulegnuća. Kod visokomliječnih grla s vremenom dolazi do blagog ulegnuća kičme, a ovo je naročito izraženo kod koza koje su kao jarice već imale problema sa krivom kičmom. Zbog toga kada birate - birajte jedinke sa zdravim kosturom, dobrim vezanim lopaticama i sapima i naravno - dobro povezanim vratom koji blago "ulazi" u trup.

Stav nogu treba da bude pravilan, izbjegavati koze čije noge su deformisane (mogu ukazivati na rahitična oboljenja, a takođe otežavaju normalnu mužu). Sem toga, loš stav zadnjih nogu često prati i loše razvijeno vime.

5. Zubi

Zubi svoju ulogu ispoljavaju najviše direktno - kroz žvakanje i preživanje hrane. Zbog toga, iako ishrana koza može biti dobra na papiru u praksi ne daje zadovoljavajuće rezultate. Jedna od stvari može biti upravo loše oralno zdravlje, prije svega slabi zubi. Na njih se ne obraća tolika pažnja, a kasnije reagovanje gotovo nikada ne dovodi do potpunog oporavka. Takve koze prije vremena počinju da se izlučuju iz stada, a ako ostanu u stadu - često fizički propadaju za nekoliko mjeseci.

Neki osnovni kriterijumi za ovu stavku treba da obuhvate sledeće:

• tačan broj zuba prema uzrastu (bez nedostataka)
• ispravni zubi, bez znakova istrošenosti
• boja zuba u skladu sa godinama

Obavezno praćenje potomstva

I kada se odaberu kvalitetna grla, to ne znači da je posao sa selekcijom završen. Nabrojani kriterijumi nisu jedini pokazatelj niti jedina obaveza koja se sprovodi prilikom pažljive selekcije koza. Jedna od bitnih stvari jeste praćenje potomstva kroz njegov rast i razvoj. Ono podrazumijeva da se obilježavanjem označe grla od različitih majki, te na taj način dobije potpuna kontrola pri odabiru grla za budući priplod. Njihove karakteristike i socijalno ponašanje takođe se prati, mora se staviti akcenat i na ponašanje životinja u različitim okruženjima. Životinje se moraju na vrijeme početi upoznavati sa muzilicama, izmuzištem i naposletku - mužom.

Praćenje tjelesne mase kod budućih priplodnih koza takođe je od važnosti. Ona direktno ukazuje na kvalitet ishrane, a omogućava bolje planiranje proizvodnog procesa. Ukoliko niste u mogućnosti da sva grla obilježavate i pratite, odaberite i obilježite potomke od najboljih koza, redovno ih mjerite i posmatrajte, vodite detaljnu evidenciju o njima i na dobrom ste putu da dobijete kvalitetan materijal.

Selekcija nije samo potreba velikih, već i malih kozarskih farmi. Njeno osnovno vođenje kroz osnovnu selekciju i evidenciju može značajno olakšati proces dobijanja kvalitetnih grla za priplod - što u konačnom znači i bolju produktivnost, manje rada i veću iskoristivost genetičkog potencijala u kozarstvu.