Otava – nekada pojam, danas zaborav

Šta je otava?

Otava predstavlja pojam koji se odnosi se na travu koja raste nakon kosidbe livada ili drugih travnatih površina. Nekada se u prošlosti otavi posjećivalo mnogo pažnje, a bila je namijenjena prevashodno mladim i bremenitim životinjama. Nekada se koristila i u ishrani svinja i, manjim dijelom, živine. Njena nutritivna vrijednost i velika prihvatljivost od strane svih domaćih životinja činile su je poželjnim i prepoznatim hranivom među farmerima koji su tražili načine kako da je maksimalno iskoriste. Danas je ona, međutim, u zapećku. Novi trendovi u ishrani životinja uslovili su promjenu načina i vremena kosidbe, onemogućili stvaranje sjemena trava i posledično doveli do nestanka, nekada možda i najvažnijeg kabastog hraniva.

Šta otavu čini posebnom?

Otava je zelena mlada trava koja nastaje nakon kasnije kosidbe livada i pašnjaka. U prošlosti su se livade, ali i pašnjaci kosili tek nakon što "otpuste" sjeme, kasnije tokom ljeta, te na taj način omogućili prirodno "podsijavanje" zemljišta. Na ovaj način dobijala se manje kvalitetna trava za životinje (kasnije košenje, manje lišća i više stabljike i lignina), ali nije bilo potrebe za podsijavanjem i kupovinom novog sjemena (koje nije ni bilo dostupno u tom periodu).

Kako nastaje otava?

Otava nastaje kao splet dva potpuno različita načina - najvećim dijelom iz vegetacione obnove pokošenih biljaka, dok jednim ne malim dijelom i iz sjemena pokošene trave. Zanimljiv je način navedenih "novoniklih" biljaka, gdje biljkama kada se kasnije kose otpada sjemenje na zemljište, ukoliko padne kiša sjeme brzo klija, a već nakon mjesec dana (dakle mjesec septembar) imamo mlade izdanke nove trave.

Iako proporcionalno manje zastupljena, ovakva vrsta otave ima posebnu zelenu boju, meku strukturu izuzetne hranljive vrijednosti za životinje. Njen razvoj najočigledniji je na livadama i pašnjacima koji imaju dobro apsorpcionu moć i visoku vlažnost zemljišta. Na taj način stvaraju se idealni uslovi, prijeko potrebni za otavu dobrog kvaliteta.

Važnost otave u ishrani domaćih životinja

Bogata šećerima

Otava je bogata prirodnim šećerima - fruktanima i saharozom koji imaju visoku svarljivost, a potpomažu i bolju iskoristivost proteina kod preživara. Otava je naročito korisna kod mladih životinja, jer ima visoku svarljivost celuloznih vlakana. Struktura vlakana kod trava u otavi nije gruba kao kod ostalih vlaknastih hraniva pa je pogodna i za druge vrste - dobra u ishrani tovnih prasadi, suprasnih krmača i brojlerskih pilića. Ima i gore pomenute šećere koji povećavaju prihvatljivost hraniva kod monogastričnih životinja. 

Izvor visokovrijednih proteina

Važnost otave u ishrani ogleda se i kroz visok sadržaj proteina. Proteini u tek iznikloj travi su izvanredne svarljivosti, samim tim i iskoristivosti. Takođe, odnos aminokiselina je odličan, a njihova odvojena veza od strukturnih vlakana glavna je prednost za bolju iskoristivost. Kvalitet proteina u visokoj je korelaciji i sa prisustvom leguminoza. Ukoliko u otavi ima preko 20% djeltelina, sadržaj proteina će biti visok, a otava često dovoljna kao samostalan izvor proteina za odrasla grla.

Izvor i minerala, vitamina i masnih kiselina

Prva trava nakon košenja visoko je vrijedan izvor beta karotena (preteča vitamina A), alfa-tokoferola (glavnog oblika vitamina E), izuzetno bogat izvor vitamina K1 (takođe oblik vitamina K). Odličan je izvor i nekoliko važnih mineralna poput kalcijuma, kalijuma i nekada cinka. Otava je bogata specifičnom masnom kiselinom (alfa-linolenskom - ALA), čiji se sadržaj većim dijelom prenosi na proizvode životinja koje se hrane otavom.

Ne opterećuje probavni trakt

Ovo je posledica strukture vlakana i odnosa vlakna - šećer u biljaka koje čine otavu. Mlada trava idealna je za sve kategorije životinja, a posebno za mlada, gravidna i bolesna grla. Djeluje i blago laksativno, pa se može koristiti i kod problema sa zatvorom.

Ipak, oprezno sa otavom. Zbog svog drugačijeg sastava od "standardnih" voluminoznih hraniva uvodite je postepeno, jer može izazvati različita oboljenja digestivnog trakta, a najčešće - nadun.

Na koji način iskorišćavati otavu?

Otavu možete koristiti na više načina:

• direktno, putem ispaše
• kosidbom i korišćenjem u jaslama
• sušenjem i naknadnim korišćenjem
• ili možda kombinacijom navedena tri načina

Najčešći način iskorišćavanja otave odnosi se na ispašu domaćih životinja. To je najlakši i jedan od najzastupljenijih načina, vjerovatno zbog olakšane manipulacije. Ipak, ispaša na tek mladoj, iznikloj travi mora biti pažljivo sprovedena, kako bi se izbjegli problemi pretjerane ispaše - ugažena trava, oštećene biljke, podsticanje rasta korova i slično.

Kako organizovati ispašu na otavi?

Ispaša na otavi prilično je slična običnoj ispaši, te sve što važi za jednu, važi i za drugu.

• Minimalna visina travnog pokrivača treba da bude 10 cm.
• Zadržavanje životinja na otavi 2-3 dana (u prosjeku, zavisi od površine i broja životinja).
• Primjena rotacione strategije.
• Ograđivanje i selektivno puštanje (prvo mlada i bremenita grla, a potom odrasle zdrave jedinke).

Otava kao "gorivo za robu visoke vrijednosti" i očuvanje tradicije?

Već smo spomenuli da je otava bogata ALA masnom kiselinom, vitaminima i mineralima, a ima i uravnotežen odnos omega 3 - omega 6 masnih kiselina. Bilo mlijeko ili meso, proizvodi dobijeni od životinja koje se hrane otavom zadržavaju većinu korisnih jedinjenja.

Brojna istraživanja otkrila su značaj ispaše za sadržaj brojnih korisnih jedinjenja, već pomenute ALA masne kiseline, omega 3 masnih kiselina i povećanog sadržaja vitamina D. Takođe, odnos omega 3 naspram omega 6 masnih kiselina daleko je bolji kod proizvoda dobijenih od životinja slobodno puštenih na pašnjaku (i otavi) u odnosu na one koje su u zatvorenom sistemu.

Otava može biti i seoski identitet koji gazdinstva koja se bave agroturizmom mogu promovisati. Turisti sve više žele da rade oko domaćih životinja, a prezentovanje starih običaja ishrane životinja može biti dobar početak uvezivanja stočarstva sa tradicijom.

Zašto je otava značajna za biodiverzitet?

Otava osim što doprinosi nutritivnim kvalitetima ishrane životinja, ona igra i ključnu ulogu u očuvanju biodiverziteta. Naime, kada se biljke kasnije kose one ostavljaju sjeme koje postaje nova buduća trava koja štiti zemljište od erozija, povećava raznolikost travnog pokrivača i privlači pčele i druge korisne oprašivače. Sem toga, mlada trava zadržava više ugljenika u zemljište i doprinosi smanjenju gasova sa efektom staklene bašte. Trave kada se kose kasnije omogućavaju pčelama i drugim korisnim oprašivačima više vremena i resursa za aktivnost što potpomaže prirodu odnosno sektor pčelarstva (ukoliko se drže pčele). Ovo samo potvrđuje kompleksnost, ali i važnost koju ima donošenje odluke o optimalnom vremenu kosidbe. Sa jedne strane nutritivna održivost grla, sa druge biodiverzitet, pčele i pašnjaci.

Možemo zaključiti da otava ostaje neprikosnoveni detalj iz stočarske prakse nekadašnjeg stočarenja na širem prostoru Balkana. Korišćenje otave nosi sa sobom vrijednost, obezbjeđuje kvalitet ishrane kod domaćih životinja, a njeno njegovanje može pomoći da se unaprijedi ekosistem i uvede novi koncept u agroturističkoj ponudi stočarskih gazdinstava. Otava otvara i dilemu - kada kostiti i šta se time dobija?