Esencijalnim uljima protiv varoe?

Varoa (varroa destructor) predstavlja najopasniju parazitsku bolest pčela medarica i jednu od ekonomično najgorih bolesti uopšte. Uzrokuje značajne štete na pčelinjacima, a glavno pitanje je - šta koristiti u cilju njenog sprečavanja?

Amitraz kao najkorišćeniji i jedan od najefikasnijih sredstva sve je manje u igri, jer je rezistencija na njega sve više prisutna. Sa druge strane prirodna sredstva protiv varoe dobijaju na značaju, a jedna od mnogih koja se sve više ističu su i - esencijalna ulja.

Šta su esencijalna ulja?

Esencijalna ulja su prirodna ulja biljnog porijekla koja sadrže smjese aromatičnih i bioaktivnih jedinjenja (terpene, fenole i aldehide). Zbog svojih antibiotskih, antifungalnih i antiparazitskih svojstava sve se više razmatra i izučava njihovo dejstvo u pčelarstvu, a naročito u primjeni protiv varoe. Zaista, sve je više istraživanja koja potvrđuju ove efekte, a koja su to - pročitajte dolje.

Zašto koristiti esencijalna ulja?

1. Manja vjerovatnoća pojave rezistencije na varou.
2. Mogućnost kontaminiranja meda svedena na minimum.
3. Dodatno antimikrobno djelovanje protiv drugih pčelinjih bolesti.

Mehanizam djelovanja

Više je efekata pomoću kojih esencijalna ulja ispoljavanju svoja korisna dejstva. Među glavna tri spadaju:

Kontaktni efekat - esencijalna ulja dovode do narušavanja integriteta kutikule varoe. Na taj način ona izazivaju dehidraciju, a naposletku potencijalno i smrt.

Pulmonalni efekat - ova ulja takođe djeluje preko respiratornog sistema (utiču preko pluća). Isparljive komponente esencijalnih ulja dovode do brzog povlačenja varoe.

Repelentni efekat - pojedina ulja remete kretanje varoe, izazivajući odbojnost. Ovo je jedan od najsigurnijih načina djelovanja esencijalnih ulja.

Primjer uticaja esencijalnog ulja na varou tokom vremena. U većini slučajeva ne dolazi do eradikacije parazita (varoe).

Naučno utemeljeno djelovanje esencijalnih ulja protiv varoe

1. Dokazano dejstvo na varou uz minimalnu štetu za pčele
   Esencijalno ulje Thymus kotschyanus pokazalo je jako fumigantno djelovanje protiv varoe (LC₅₀ = 1,07 µl/l vazduha), uz nisku toksičnost za pčele (A. mellifera). (PubMed*)
2. Efikasnost lavande i eukaliptusa u polju
   U randomizovanom terenskom istraživanju, ulje Lavandula angustifolia (10–97% mortalitet varoe) i Eucalyptus globulus značajno su snižavali infestaciju. Razlika je bila statistički značajna (p < 0.05) u odnosu na kontrolnu grupu. (ajvs.cl**)
3. Široko testiranje više ulja — najbolja selektivnost
   Ispitivanje 30 različitih ulja pokazalo je da pepermint i manuka imaju najbolji selektivni odnos (između smrtnosti grinja i pčela; SR > 9), čak bolje od timola (SR < 3,2). (PubMed***).
4. Primjeri iz Alžira — preko 3 puta bolja selektivnost
   Esencijalna ulja biljaka poput Artemisia campestris i Artemisia judaica pokazala su SR vrijednosti od 8.78 do 10.77, što je značajno superiornije u odnosu na timol (SR = 3.65). (PubMed****).

Napomene

1. Pratite ponašanje pčela: neka esencijalna ulja mogu biti previše jaka za pčele. Ulja poput timijana (aktivni sastojak timol) mogu uzrokovati povećanu aktivnost pčela (pojačano mahanje krilima, kako bi ventilisale prostor) te u krajnjem potisnuti radilice iz košnice.
2. Istraživanja većinom sprovođena u laboratorijskim uslovima: većina istraživanja o dejstvu esencijalnih ulja na varou vrši se u laboratorijama. To često znači i nešto drugačije efekte na terenu, pa može biti potrebno korišćenje jačih koncentracija, ekstrakata esencijalnih ulja ili sličnih strategija.

Koja ulja koristiti?

1. Timijan - njegov derivat timol jedan je od najistraženijih prirodnih sredstava za suzbijanje varoe kod pčela. Ima jako djelovanje protiv varoe, remeteći nervni sistem i na kraju dovodeći do njihovog uginuća.
2. Eukaliptus - još jedna biljka čije se esencijalno ulje sve više cijeni u pčelarstvu. Ima insekticidno djelovanje, čime odbija varou.
3. Menta: menta ili nana ima otrovno dejstvo na varou, tako da je poželjna kao samostalna ili u kombinaciji sa drugim esencijalnim uljima. Neka nova istraživanja čak otkrivaju i bolji selektivni odnos (varoa - pčela).
4. Lavanda - jedna od efikasnijih biljaka koja posjeduje i insekticida i repelentna svojstva.

Kako primjenjivati esencijalna ulja?

Esencijalna ulja protiv varoe mogu se primjenjivati na različite načine, uključujući direktnu primjenu, isparavanje ili miješanje sa sećernim sirupom.

Direktna primjena

Direktna primjena esencijalnih ulja podrazumijeva nanošenje ulja direktno na jedan dio košnice. Najčešće se koristi natapanje specijalnih traka ili običnog papira razblaženim uljem (esencijalno:obično ulje). Papir ili traka postavljaju se između okvira košnice.

Isparavanje

Isparavanje je još jedan od mogućih načina efikasnog uklanjanja varoe iz košnica. Potreban je nosač esencijalnog ulja (gel, vazelin ili parafin) koji će postepeno oslobađati aktivne komponente.

U ishrani

Iako manje efikasan, način direktnog unošenja esencijalnog ulja od strane pčela je moguć i ponekad dobar. Razlog je imunopotentno djelovanje pojedinih esencijalnih ulja na organizam pčele i posredno manja pojava varoe.

Jednostavno dodajte 0.5 - 2% esencijalnog ulja eukaliptusa, nane ili lavande unutar šećernog sirupa i dobro homogenizujte masu. Počnite sa nižim koncentracijama (0,5%) pa postepeno povećavajte prema potrebi.

Esencijalna ulja predstavljaju prirodan način zaštite pčela. Iako ne tako efikasna poput komercijalnih akaricida, ova ulja mogu biti dio IPM-a (integrisano upravljanje štetočinama) koja može dati vrlo dobre rezultate, smanjujući upotrebu sintetičkih sredstava, podstičući imunitet pčela te na kraju rezultirajući zdravijom košnicom i kvalitetnijim medom.

Reference:

*Vahid Ghasemi, Saeid Moharramipour, Gholamhosein Tahmasbi (2011). Biological activity of some plant essential oils against Varroa destructor (Acari: Varroidae), an ectoparasitic mite of Apis mellifera (Hymenoptera: Apidae)

**Müller, H., Ahumada, M. F. ., Marcos, J. L. ., Cadavid, A. ., Bañares, G. V. ., Silva, C. M., Olivares, Y. A. ., & Müller, H. Y. . (2022). Evaluation of the efficacy of essential oils of Lavandula angustifolia and Eucalyptus globulus for the control of Varroa destructor in Apis mellifera: A randomised field study. Austral Journal of Veterinary Sciences, 54(2). https://doi.org/10.4067/S0719-81322022000200083

***Marian Hýbl, Andrea Bohatá, Iva Rádsetoulalová, Marek Kopecký, Irena Hoštičková, Alena Vaníčková, Petr Mráz (2021.). Evaluating the Efficacy of 30 Different Essential Oils against Varroa destructor and Honey Bee Workers (Apis mellifera)

****Souad Hazam, Salem Touati, Lounis Touati, Liza Saher, Hassiba Khedidji, Sabrina Ait Kaki, Smain Chemat (2024.). Promising Algerian essential oils as natural acaricides against the honey bee mite Varroa destructor (Acari: Varroidae)